Ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα μιας ιστορικής μεταστροφής απέναντι στον καπνό. Για πρώτη φορά, οι συζητήσεις που διεξάγονται σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο δεν αφορούν απλώς τον περιορισμό της καπνιστικής συνήθειας, αλλά την ίδια την πλήρη κατάργηση της πώλησης προϊόντων καπνού στο μέλλον. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), στο πλαίσιο της 11ης Διάσκεψης των Μερών για τον Έλεγχο του Καπνού (COP11) που θα πραγματοποιηθεί στη Γενεύη τον Νοέμβριο, προετοιμάζει 16 αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές που θα μπορούσαν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη διαχειρίζονται, πωλούν και φορολογούν τα καπνικά προϊόντα.

Στο επίκεντρο αυτής της κοσμογονικής μεταρρύθμισης βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία επεξεργάζεται σχέδιο κοινής θέσης, το οποίο –αν εγκριθεί– θα λειτουργήσει ως βάση για την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ουσιαστικά, μιλάμε για ένα νέο κανονιστικό πλαίσιο που θα επηρεάσει όχι μόνο τη δημόσια υγεία, αλλά και χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις, περιπτερούχους και λιανοπωλητές, δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα στην αγορά.

Το παγκόσμιο σχέδιο του ΠΟΥ και η θέση της Ευρώπης

Η Διάσκεψη COP11 του ΠΟΥ έχει ως στόχο να επαναπροσδιορίσει την πολιτική για τον έλεγχο του καπνού διεθνώς. Οι προτάσεις που εξετάζονται περιλαμβάνουν περιορισμούς στην πώληση καπνικών προϊόντων, νέα όρια στη διαφήμιση και προώθησή τους, καθώς και ρυθμίσεις για εναλλακτικές μορφές όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα νικοτίνης.

Την ίδια στιγμή, στις Βρυξέλλες, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. προσπαθούν να διαμορφώσουν μια κοινή ευρωπαϊκή στάση, η οποία θα αποτελέσει σημείο αναφοράς στη Γενεύη. Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνει προτάσεις για:

• Περιορισμό των σημείων λιανικής πώλησης καπνικών προϊόντων.
• Απαγόρευση των φίλτρων τσιγάρων, λόγω περιβαλλοντικών και υγειονομικών λόγων.
• Ρύθμιση των προγραμμάτων κινήτρων για λιανοπωλητές.

Στην πράξη, αυτές οι αλλαγές δεν θα μείνουν θεωρητικές. Θα αποτελέσουν τη βάση για νέες δεσμευτικές οδηγίες, με νομική ισχύ σε όλα τα κράτη-μέλη, και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ριζική αναμόρφωση της ευρωπαϊκής αγοράς καπνού.

Οι αντιδράσεις – Ανάμεσα στη δημόσια υγεία και την οικονομική επιβίωση

Όπως είναι αναμενόμενο, τα νέα μέτρα προκαλούν έντονες αντιδράσεις. Οι επιχειρήσεις λιανικής, κυρίως τα περίπτερα και τα μικρά καταστήματα, εκφράζουν φόβους για οικονομική καταστροφή.
Η πρόταση για μείωση των σημείων πώλησης θεωρείται πλήγμα για χιλιάδες μικρομεσαίους επαγγελματίες. Μια τέτοια ρύθμιση θα μείωνε δραματικά τα σημεία διανομής, επηρεάζοντας άμεσα περισσότερους από 20.000 λιανοπωλητές μόνο στην Ελλάδα. Παράλληλα, η απαγόρευση των φίλτρων θα μπορούσε να σημάνει στην πράξη το τέλος της πώλησης των κλασικών τσιγάρων, αφού τα φίλτρα αποτελούν βασικό στοιχείο τους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Οδηγία για τα Πλαστικά Μίας Χρήσης ήδη περιλαμβάνει ρυθμίσεις για τη συλλογή και την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα φίλτρα. Όμως, η νέα πρόταση του ΠΟΥ πάει πολύ πιο μακριά, επιδιώκοντας την καθολική εξάλειψή τους.

Ταυτόχρονα, το ECOFIN εξετάζει νέες φορολογικές αυξήσεις στα καπνικά προϊόντα, με στόχο τη σύγκλιση των τιμών με τις πιο «ακριβές» χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Αυτό όμως προκαλεί αντιδράσεις στις χώρες του Νότου, όπου τα εισοδήματα είναι χαμηλότερα και οι αυξήσεις αυτές θα επιβαρύνουν δυσανάλογα τους πολίτες.

Η ελληνική διάσταση – Ένα σοβαρό πλήγμα στο λιανεμπόριο

Στην Ελλάδα, όπου ο καπνός έχει ιστορική και οικονομική σημασία, οι προτεινόμενες αλλαγές προκαλούν μεγάλη ανησυχία. Ο κλάδος των περιπτέρων και των ψιλικών εξαρτάται σε ποσοστό έως και 80% από τις πωλήσεις νικοτινούχων προϊόντων, τα οποία αποφέρουν το 30% των καθαρών κερδών τους.

Η απαγόρευση των φίλτρων ή η μείωση των σημείων πώλησης θα μπορούσε να οδηγήσει σε λουκέτα σε χιλιάδες επιχειρήσεις, απώλεια θέσεων εργασίας και σημαντική πτώση των φορολογικών εσόδων. Παράλληλα, υπάρχει κίνδυνος αύξησης του λαθρεμπορίου, καθώς οι καταναλωτές ενδέχεται να στραφούν σε παράνομες ή φθηνότερες επιλογές.

Η ελληνική κυβέρνηση, σύμφωνα με πληροφορίες, θα επιδιώξει να ισορροπήσει ανάμεσα στις απαιτήσεις της δημόσιας υγείας και στην ανάγκη στήριξης της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, ζητώντας προσαρμογές που θα λαμβάνουν υπόψη τις εθνικές ιδιαιτερότητες.

Μια νέα εποχή στην ιστορία του καπνού

Οδεύουμε αναμφίβολα προς μια νέα εποχή χωρίς καπνό. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνουν αποφασισμένοι να προχωρήσουν σε πλήρη αναθεώρηση της σχέσης των κοινωνιών με το κάπνισμα – από την παραγωγή μέχρι την πώληση.

Η πρόθεση είναι σαφής: να μειωθεί δραστικά η πρόσβαση στα καπνικά προϊόντα και να προστατευθεί η δημόσια υγεία. Όμως, το τίμημα αυτής της αλλαγής θα είναι μεγάλο για τους επαγγελματίες που ζουν από αυτόν τον κλάδο.
Το μέλλον φέρνει προκλήσεις, αλλά και ευκαιρίες – για νέες μορφές επιχειρηματικότητας, για στροφή προς υγιεινότερες συνήθειες, και ίσως, για μια κοινωνία που θα έχει απαλλαγεί από μια από τις πιο θανατηφόρες εξαρτήσεις της ανθρωπότητας.

Η μάχη κατά του καπνού, όπως φαίνεται, μπαίνει πλέον στην τελική της φάση. Το ερώτημα δεν είναι πια αν θα περιοριστεί, αλλά πότε και πώς θα τελειώσει οριστικά.